در بخش های اول و دوم این مطلب با بیماری آسم و عوامل خطر بروز و شدت این بیماری، علایم و راه های تشخیص و کنترل آن آشنا شدیم. در این بخش با آغازگرهای آسم و روش های پرهیز و کنترل این عوامل آشنا می شویم.

 

آغازگرهای آسم و روش های پرهیز و کنترل این عوامل عبارتند از:

· هیره موجود در گرد و خاک خانه ها (مایت):

هیره ها بند پایانی میکروسکوپی هستند (در حدود 3/0 میلی متر) که با چشم غیر مسلح دیده نمی شوند. تغذیه این موجودات از پوسته ریزی بدن انسان است. محل زندگی این حیوان در لابه لای پرزهای فرش، پتو، مبلمان، پرده، تشک، بالش، اسباب بازی های پشمی و پارچه ای و وسایل مشابه است. شرایط آب و هوایی گرم مرطوب (به عنوان مثال در زمستان که اغلب درب پنجره ها بسته است و از بخور استفاده می شود)، رشد و تکثیر این موجودات را تسریع می کند. تماس و استنشاق ذرات بدن و فضولات دفعی این حیوانات سبب بروز یا تشدید علایم آسم می شود. بنابراین با استفاده از روش های زیر باید با آنها مقابله کرد:

- بالش ها و تشک ها در پوشش هایی غیر قابل نفوذ پیچیده شود.

- تمامی ملحفه ها هفته ای یک بار در آب داغ (60 درجه سانتی گراد) شسته شده و در آفتاب خشک شود.

- در صورت امکان از قالی به عنوان کفپوش استفاده نشود.

- وسایل فراوان مانند اسباب بازی، کتاب و مبلمان در داخل اتاق کودک نگهداری نشود.

- سطح رطوبت اتاق در خانه یا کلاس در مدرسه به 50 درصد یا کمتر کاهش یابد. بهتر است اتاق خواب آفتاب رو و دارای نور کافی باشد.

- هنگام نظافت منزل بهتر است فرد مبتلا به آسم در منزل نباشد و از جارو برقی دارای فیلتر مناسب (HEPA) استفاده کرد.

- در صورت تهویه مناسب کلاس می توان به جای جارو کردن، با آب شست و شو داده شود. 

· عوامل حساسیت زای حیوانات

- به هیچ وجه اجازه ورود حیوانات دست آموز به رختخواب داده نشود.

- حیوانات دست آموز از خانه خارج شوند و اجازه حضور این حیوانات و سایر حیوانات آموزشی مانند
موش و خرگوش در کلاس داده نشود و در آزمایشگاه با تهویه مناسب، آزمایش های مرتبط انجام شود.

- از به کار بردن بالش یا تشک حاوی پر، پشم و کرک پرهیز شود.

- سوسک از عوامل حساسیت زا است که باید با روش های مناسب در رفع این حیوان تلاش شود.

- در صورتی که کودک حساس به حیوانات است قبل از بازدید از باغ وحش داروی خود را مصرف کند.

· دود سیگار

دود سیگار و سایر دخانیات مانند قلیان و پیپ از مهم ترین عوامل افزایش آسم، به ویژه در کودکان است. حدود چهار هزار ماده سمی در دود سیگار شناخته شده است. بنابراین توصیه می شود اجازه سیگار کشیدن در خانه یا فضای بسته به هیچ کس داده نشود.

· تغذیه

تغذیه انحصاری با شیر مادر به ویژه در 6 ماه نخست زندگی خطر بروز آلرژی و آسم را کاهش می دهد. بنابراین برای پیشگیری از آسم بهتر است از شیر خشک یا شیر تازه گاو استفاده نشود.

عوامل موثر در بروز آسم مانند بسیاری از ادویه ها و فلفل باید از رژیم غذایی مدرسه حذف شود و اگر امکان پذیر نبود، باید دانش آموز غذای خود را از منزل به همراه بیاورد.

برای یافتن رژیم غذایی مناسب هماهنگی میان پزشک، کودک، خانواده و مربی بهداشت ضروری است.

مسوولان غذاخوری باید مواد نگهدارنده و رنگ های غذایی را که آلرژی زا هستند به خوبی بشناسند. از طرف دیگر خانواده ها می توانند غذاهای تازه همچون سبزی و میوه هایی که کودک به آن حساسیت ندارد را جایگزین غذاهای آماده و کنسروی که مملو از مواد نگهدارنده و رنگ ها هستند، کنند تا میزان آلرژی زایی غذا به کمترین میزان برسد.

از آنجا که چاقی و آسم با هم بسیار ارتباط دارد و چاقی باعث افزایش شدت علایم آسم، افزایش تعداد حملات و کنترل نامناسب آسم می شود، باید با تنظیم محتوای غذای کودکان و ورزش مانع از چاقی آنها شد. 

· آلودگی هوا

هوای آلوده حاوی مواد شیمیایی متعددی است که موجب بدتر شدن آسم می شود. بیماران مبتلا به آسم باید در مواقعی که علایم هشدار دهنده، نشان دهنده آلودگی شدید هوا است از خروج از منزل و به ویژه ورزش در فضای آزاد پرهیز کنند. استفاده از وسایل گرمایشی دودزا مانند بخاری نفتی یا چوبی و وجود تنور در منزل از عوامل تشدید کننده آسم به شمار می رود و استفاده از وسایل گرمایشی غیر دودزا توصیه
می شود. نورگیر بودن مستقیم فضای خانه و کلاس درس نیز از عوامل مهم کاهش حملات آسم است؛ چرا که آفتاب علاوه بر کاهش مایت ها و کپک ها، باعث تولید ویتامین D فعال نیز می شود.

· بوهای تند

بعضی از بیماران مبتلا به آسم به بوهای تند مثل بوی رنگ و اسپری مو، عطر و ادکلن، سفید کننده ها، جوهر نمک و شوینده ها واکنش نشان می دهند و باید از این عوامل محرک در محیط خانه و مدرسه پرهیز کنند و انجام تعمیرات ساختمانی مدرسه و نظافت در زمان تعطیلی مدارس انجام شود.

· گرده های گیاهان و قارچ ها

گرده های گیاهی موجود در فضا، اغلب سبب آسم و آلرژی های فصلی می شود.

درختانی مثل نارون، کاج، سپیدار، علوفه های هرز در فصول مختلف نیز مشکل ساز است. در فصل های گرده افشانی با بستن درب و پنجره ها می توان از نفوذ گرده ها به اتاق جلوگیری کرد. رطوبت و گرما سبب رشد قارچ ها و کپک ها می شود. کپک ها و قارچ ها از عوامل آلرژی زا در فضای بسته به شمار می رود. بنابراین باید از منابع تکثیر قارچ ها مثل جاهای مرطوب پرهیز کرد و محل مرطوب (حمام و زیر زمین) مکرر تمیز شود. نگهداری گلدان های زینتی و متعدد در کلاس باعث افزایش قارچ ها و کپک ها می شود. /ا.کشاورزی

دکتر «زهرا خسروی زادگان»، کارشناس پیشگیری و کنترل بیماری های غیرواگیر معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز